市场 |贵州醇涨价炒作无底线 零售价从35元暴涨到2

百度 现在有了一定的时间距离，再次总结或许可以增加对问题全面一些的认识。

Уикипедияда?ы ма?алалар жариялан?ан беделд? дерекк?здерге нег?зделу? керек. Б?л бетте ??з?нд?к зерттеулерд?? болмауы? ж?не ?Тексер?лмел?? ережелер?нде к?рсет?лгендей ?ател?ктерге жол бермеу ма?сатында дерекк?здерд?? беделд?л?г?н ба?алау ж?н?ндег? н?с?аулы?тар бер?лген.

С?з Уикипедияны пайдалы м?л?метпен толы?тыра аласыз, алайда егер С?зд?? ма?ала?ызда беделд? дерекк?зд?? с?лтемес? к?рсет?лмесе, С?зд?? ма?ала?ыз жойылуы м?мк?н. С?лтемелерд? ?здеу ж?не енг?зу ма?ала?а м?л?меттер енг?зген адамны? жауапкерш?л?г?нде. Сонды?тан дерекк?здерге с?лтемен? ?нем? ж?не орынды енг?з?п отыр?ан ж?н.

Осы н?с?аулы?та беделд? дерекк?здерд? та?дау мен орналастыруды? орынды ?лг?с? бер?лген. Редакторларды? б?р? ?ажетт? м?л?метт? ж?не ма?аланы? м?т?н? бойынша с?лтемен? ?здеуге к???л б?лмегенд?ктен, Уикипедияда?ы ма?алалар ?лг?ге сай емес болып отыр. Дегенмен о?ырман деректерд?? сен?мс?з екен?н ескерсе ?ана одан ??нды м?л?мет ала алады.

Айта кетер жайт, ?атысушы тексер?лмеген немесе аны?талма?ан м?л?меттерд? ма?ала?а енг?зу?не болады, б?ра? б?л м?л?мет факт емес жай б?реуд?? п?к?р? екен?н ескерту ?ажет. Мысалы, ?б?л жайлы ?ате т?с?н?кпен айтыл?ан п?к?рлер ке? тарал?ан…?, ?А?ызда баяндал?андай, ...? немесе ?Академик А.А. Ивановты? п?к?р?нше, ...?. Б?ра? б?ндай п?к?рлерд? енг?зу ?ш?н олар ке? таныл?ан немесе ма?ала та?ырыбын баяндау ?ш?н ма?ызды болуы ти?с.

Кейб?р аны?тамалар

Уикипедияда к?пш?л?кке ?олжет?мд? м?л?меттер жариялан?ан дерекк?здер деп саналады. Мысалы, телехабар жариялан?ан дерекк?з болып саналмайды, себеб? ол м?л?метке ?ол жетк?зу тым ?иын. Б?ра? б?л телехабарды? Интернетке енг?з?лген жазбасын немесе фильм т?р?нде шы??ан м?л?мет?н кез келген адам к?р?п, факт?лер?не к?з жетк?зе алатынды?тан, ол жариялан?ан дерекк?з болып саналады. Б?л б?р?нш? кезекте сен?мд? дерекк?здерге ?атысты екен?н та?ы б?р атап ?ткен ж?н. Б?реуд?? жеке сайтына енг?з?лген радиохабарды? стенограммасын дерекк?з рет?нде алу?а болмайды.

• Факт — б?л ?м?рде бар ж?не бол?ан жайттар. Энциклопедияда та?ырып?а ?атысты салада?ы ?алымдар мен сарапшыларды? кел?с?лген т?жырымдамасы факт рет?нде саналады. П?к?рд?? ?з?не емес, факт?лерге, соны? ?ш?нде п?к?рлер жайында?ы факт?лерге с?йен???з. К?м?н тудырмайтын, жалпы?а м?л?м т?жырымдамалар?а с?лтеме с?рауды? ?ажет? жо? (мысалы, мынадай т?жырымдама: Марс – К?н ж?йес?ндег? планета).

• П?к?р – б?л б?реуд?? ?станатын, мазм?ны тексер?лу? де тексер?лмеу? де м?мк?н, к?з?арасы. Дегенмен дара немесе б?р топ адамдарды? ?станатын к?з?арасы факт болып саналатынды?тан, Уикипедияда жариялана алады (жеке немесе б?р топ адамдарды? ?станатын к?з?арасы екенд?г?н растайтын сен?мд? дерекк?здер к?рсет?лу? шарт). Мысалы, ??дайды? бар екен? факт емес, дегенмен к?птеген сенуш?лер ??дайды? бар екен?н болжайтыны – к?м?нс?з факт.

• Нег?зг? дерекк?з – факт?лерге т?келей д?лел бола алатын адам немесе ??жат. Ол айтылып жат?ан о?и?а немесе т?жырымдама?а жа?ын дерекк?з. Б??ан к?б?несе о?и?а?а ?атыс?ан немесе ба?ыла?ан ?атысушыдан алын?ан м?т?н жатады. Ол журналистт?? о?и?а жер?нен жаса?ан репортажы, ресми жариялау немесе автобиографиялы? шы?армалар болуы м?мк?н. Беделд? агентт?к жаса?ан статистика нег?зг? дерекк?з бола алады. Уикипедия ма?алаларында нег?зг? дерекк?з?не емес, нег?зг? м?л?меттер ?олданыл?ан ?осымша дерекк?зге с?йену керек. Нег?зг? дерекк?з?н ?олдану ?ш?н, ?с?ресе тарих саласында, арнайы дайынды? керек. Егер нег?зг? дерекк?здер сен?мд? басылымдарда жариялан?ан болса, онда оны ма?алада ?олдану?а болады. Мысалы, радиостанция сайтына шы?арыл?ан радиохабар стенограммасы немесе сен?мд? жина??а жинал?ан тарихи ??жат (мысалы — В. И. Ленин ж?не ВЧК. М.: Саяси ?дебиеттер баспасы, 1975)

• ?осымша дерекк?з б?р немесе б?рнеше нег?зг? дерекк?здерд? сипаттайды. ?ылыми ма?ала ж?не к?тап т?р?ндег? ?осымша дерекк?здер ?ылыми баспалардан (?с?ресе ?ылыми журналдарда басыл?ан) м??ият тексер?л?п шы?ады. Мазм?ны сен?мд? м?л?меттерден т?ратынды?тан, оны беделд? дерекк?здер рет?нде ?олдану?а м?мк?нд?к беред?.

• ?ш?нш? дерекк?здер ?з кезег?нде ?осымша дерекк?зд? ?орытады, сонымен ?атар олар бас?а да дерекк?з тобы болып жина?талуы м?мк?н.

Уикипедия к?п жа?дайда ек?нш? ж?не ?ш?нш? дерекк?здерге басымды? беру? ти?с.

Ма?ала жаз?ан уа?ытта дерекк?здерге с?лтеме жасау?а тырысы?ыз. Ол ?ш?н ма?ала ?ш?нде дерек келт?р?лген с?йлемнен кей?н <ref>Дерекк?зге с?лтеме</ref> белг?с?н ?ою ?ажет. Ма?аланы? со?ында == Дерекк?здер == деген тарау жасап, о?ан {{Дерекк?здер}} ?лг?с?н ?ою керек, содан ке?н б?л тарауда к?рсеткен дерекк?здер т?з?м? пайда болады. Толы?ыра? Уикипедия:Дерекк?здерге с?лтеме деген ма?аладан ?ара?ыз.

Дерекк?зс?з м?л?мет

Уикипедия ?атысушыларыны? к?б?с? на?ты ?айдан ест?п, о?ы?анын ес?не т?с?ре алмайтын факт?лерд? ма?ала м?т?н?не енг?зед?. Мысалы, ?Б?з ми м?мк?нд?г?н?? тек 10%-ын ?ана пайдаланамыз? немесе ?25-кадр жарнамада?ы е? жа?сы ?сер берет?н ??рал болып есептел?нед?? деген т?жырымдар ке? тарал?анымен факт бола алмайды. Себеб? б?л айтыл?андарды растайтын беделд? дерекк?здер бер?лмеген. Осы т?р?здес т?жырымдамаларды ма?алада ?олдану ?ш?н сен?мд? дерекк?з табу ?те ма?ызды, ?йткен? ?зге ?атысушылар т?жырымдаманы? сен?мд?л?г?не к?м?н келт?р?п, ?лде?андай ?рекеттер жасауы м?мк?н. Егер С?з осындай м?л?мет енг?зген болса?ыз, дерекк?здермен растау С?зд?? жауапкерш?л?г???зде болады. ?зге ?атысушылар б?л м?л?метт?? б?рыс екенд?г?н С?зге д?лдеу? ?ажет емес. Себеб? С?з м?л?метт?? д?рыс екен?н дерекк?здер ар?ылы растауы?ыз ?ажет.

Не ?стеу керек?

Егер с?з ?андай да б?р а?паратты? шынайлы?ына к?м?н келт?рсе??з, с?з оны б?рден жойма?ыз, себеб? бас?а ?атысушылар С?зд? олар?а ма?аланы толы?тыру?а м?мк?нд?к бермеген???з ?ш?н айыптауы м?мк?н (жалпы б?л агрессиялы? ?рекет болып к?р?нед?). Сонды?тан к?м?нд? с?здерден кей?н {{дерекк?з? жо?}} деген ?лг? ?ой?ан ж?н. Егер С?з а?паратты? д?рыс емест?г?не толы? сен?мд? болса?ыз немесе {{дерекк?з? жо?}} ?лг?с? ек? апта бойы т?рып, оны ешк?м толы?тырма?ан болса, оны жоя аласыз. Сонымен ?атар ма?аланы? авторлары тал?ылауда оны жою керек деген шеш?м ?абылдаса жоя алады.

К?з? т?р? адамдарды? ?м?рбаяндары

К?з? т?р? адамдарды? немесе ?аз?рг? кезде бар ?йымдарды? бедел?не н??сан келт?рет?н а?параттарды ?осымша с?лтемес?з енг?збе??з (толы?ыра? ?ара?ыз УП: К?з? т?р? адамдарды? ?м?рбаяны). Джимми Уэйлст?? баяндауында,

Редакторлар ?атарында ?мен б?ны б?р жерден ест?генм?н? деген а?паратты ?дерекк?з? жо?? ?лг?с?мен белг?леп кетуд? ?дет еткендер кездесед?. Б?л д?рыс емес. Оны ешб?р дерекк?з растамайтын болса, ?ш?ру ?ажет. Б?л кез келген а?парат жайында д?рыс ?рекет, б?ра? б?л к?з? т?р? адам?а ?атысты кер? а?параттар саналады.

Т?пн?с?асы  (а?ыл.)  

There seems to be a terrible bias among some editors that some sort of random speculative "I heard it somewhere" pseudo information is to be tagged with a "needs a cite" tag. Wrong. It should be removed, aggressively, unless it can be sourced. This is true of all information, but it is particularly true of negative information about living persons.

Дерекк?з?н к?рсету м?ндетт? емес жа?дайы

Кей жа?дайларда дерекк?здерд? к?рсету м?ндетт? емес немесе ?ажет? жо?. К?б?несе жалпы?а белг?л? факт?лерд? растайтын дерекк?здерд? талап ету керек емес. ?нер туындыларына арнал?ан ма?алаларды (фильмдер, к?таптар ж?не т.б) немесе компьютер ойындарын ?осымша дерекк?здермен растауды? ?ажет? жо?. Алайда ?аралып жат?ан м?л?меттерд? фильмнен немесе ойыннан б?лу м?мк?н болмаса, дерекк?з бер?лу? ти?с. Сонымен ?атар же??л тексер?лет?н м?л?меттерд? – с?улет ескертк?штер?н?? ?анша ?абатты екен?н, айналымда?ы а?ша б?рл?г?нде ?андай сурет бар екен?н с?лтемемен растауды? ?ажет? жо?.

Жал?ан беделд?л?ктен са? болы?ыз

Кез келген дерекк?здерд?? беделд?л?г?не сене берме??з. ?ылыми д?реже тек ?з саласында ?ана беделд? болып саналады. К?птеген с?лтемелер? бар веб-сайттар сен?мс?з болуы м?мк?н. О?ан мысал рет?нде Вит Ценёвт?? сайтында Уильям Тэллид?? адам ?ажетт?л?ктер? теориясына жаса?ан сипаттамасын ала аламыз: Тэлли ж?не оны? теориясы студенттерд?? рефераты ?ш?н ойлап табыл?ан. С?зд?? ?з???зге ?з???зд?? ?оятын ал?аш?ы с?ра?ы?ыз мынадай болма?: – с?з с?лтеме рет?нде пайдаланатын сайт?а к?м жауапты? Оларды? б?л?кт?л?г? мен сайтты редакциялауы ?андай саясатпен ?ске асады? Интернетте ?рб?р адам ?ала?ан а?паратын орналастыра алатынын естен шы?арма?ыз.

Дерекк?з рет?нде сол салада?ы белг?л? сарапшыларды? немесе д?режес? ?ылым кандидаттарынан т?мен емес адамдарды? жарияла?ан басылымдарын ?олдану?а тырысы?ыз. Мемлекетт?к ЖОО-да ж?не ?Р ?А-да, ?ылым Ордасында ?ызмет етет?н авторлар?а сен?м б?лд?рген д?рыс.

Автор осы саланы? беделд? сарапшысы болып санала ма?

Б?ны аны?тау ?ш?н б?рнеше с?ра??а жауап беру ?ажет:

• Осы та?ырып бойынша авторды? е?бег? беделд? ?ылыми журналдарда жары? к?рд? ме?
• Авторды? жариялан?ан ж?мыстарына сарапшылар ?арсы п?к?р б?лд?рд? ме?
• Осы салада сарапшы болып саналатын авторлар ?здер?н?? ма?алаларында авторды? ж?мыстарын сен?мд? дерекк?з рет?нде пайдаланды ма (ма?алалар ?ылыми журналдарда басылуы ?ажет) ?
• Авторды? осы сала бойынша ?ылыми д?режес? бар ма?

Ерекше т?жырымдар салма?ты д?лелдерд? ?ажет етед?

Кейб?р жа?дайларда:

• та??алдыратын немесе ма?ызды болып есептелет?н, б?ра? к?пш?л?кке бейм?л?м болса;
• та??алдыратын немесе ма?ызды болып есептелет?н, жуы?та?ы о?и?алар?а байланысты, б?ра? к?птен бер? БА?-да жарияланба?ан болса;
• Б?рын?ы айтыл?ан п?к?рге ?лдек?м айт?ан ?арама-?айшы немесе ?деттен тыс ?згеше п?к?р болса;
• ?ылыми ?ауымдасты? ?абылда?ан шеш?мге ?айшы п?к?рлер (?с?ресе ?олдаушылар ?здер?н?? п?к?рлер?н ер?кс?з, ?дей? б?ркемеленгенд?г?н ал?а тартса) болса;
• ?ылыми жа?алы??а немесе жа?а ?нертабыс?а ?м?ттенсе;
• б?реуд?? намысы мен бедел?не н??сан келт?рет?н болса, бер?лген т?жырымдамаларды? дерекк?з?н м??ият ж?не скептикалы? т?рде ?арауды талап ет?лед?.

Дерекк?здерд? ба?алау

• Дерекк?зд?? беделд?л?г? салыстырмалы т?рде ба?аланатынды?тан, на?тылы??а ж?не м?нм?т?нге т?уелд? болады. Салыстырмалы? деген?м?з – Уикипедияда кез келген м?селеде беделд? немесе барлы? м?селеде беделд?л?г? жо? дерекк?здер болмайтынды?ын б?лд?ред?. На?тылы? пен м?нм?т?нге т?уелд?л?к деген?м?зд?? ?з? беделд?л?к м?селес?н?? ?лдеб?р на?ты т?жырымдама?а ?атысты ?арастырылатынды?ын б?лд?ред?.

• Беделд? дерекк?з — танымал ?ылыми журналда жариялан?ан шолу ма?ала. ?з ?аражатына немесе баспагерд?? ?олдауымен басып шы?арыл?ан к?тап?а ?ара?анда ?ылыми журналдарды? ?р басылымы алдын ала ?алымдарды? сараптамасынан ?тед?. ?аза?стан Республикасыны? Б?л?м ж?не ?ылым министр?л?г?н?? аттестация комиссиясыны? сайтынан ?лкен д?режедег?, ресми т?рде беделд?л?г? таныл?ан журналдарды? т?з?м?н табу?а болады. Google Scholar ?здеу ж?йес? ар?ылы шетелд?к журналдарды? басылымдарын да таба аласыз. Дегенмен, егер С?з к?тапханада?ы компьютерден емес, ?йде о?у?а талпынса?ыз, тег?н ма?аланы? аз ?ана б?л?г? ?олжет?мд? болма?. Сонымен ?атар elibrary.ru ж?йес?н ?олдана аласыз (б?л ж?йен?? арты?шылы?ы С?з дерек?ордан ?з???з ?здеген м?л?метке мазм?нды? жа?ынды?ы бар ?зге де а?параттармен таныса аласыз), сонымен ?атар Elsevier баспа ?й?н?? ?здеу ж?йес?н ?олдану?а болады.

• К?тапты? сен?мд?л?г?н тексеру ?иын?а со?ады, себеб? к?птеген к?таптар ?ылыми сараптамадан ?тпейд?. Мына баспаханадан басыл?ан к?таптар?а сен?м б?лд?руге болады:
  • ?аза?станны? ?р? ЖОО-ны? ж?не ?А-ны? ж?не бас?а да зерттеу институттарыны? баспаханалары;
  • Осы салада б?л?кт? сарапшылар болып табылатын авторлар;

Та?ы да ?з???зден ?з???з с?ра?ыз:

• Атал?ан салада жариялаушыны? ?з?нд?к м?ддес? жо? па, я?ни бер?лген а?паратты б?рмалайтындай ниет?н?? бар/жо?ты?ы. Кик?лж?? кез?нде к?мн?? ?ай тарапты ?олдайтыны белг?с?з ж?не а?паратты б?рмала?анды?ы б?рден бай?алмайды. Радикалды к?з?арас дерекк?з рет?нде пайдаланбауды? нег?з? болып табылмайды, алайда экстремист?к ?йымдарды? м?л?меттер?н ?олданбау?а тырысы?ыз (?л-К?йида сек?лд?). М?ндай дерекк?здерд? осындай ?йымдар немесе оларды? к?з?арастары жайлы жаз?ан кезде ?олдану?а болады. Бил?к органдарыны? немесе шенеун?ктерд?? м?л?мдемелер?н беделд? дерекк?з рет?нде ?олдану?а болмайды. Себеб? оларды? м?л?мдемелер?нде а?паратты б?рмалайтын элементтер болуы м?мк?н. Сонды?тан ма?алада ?Шешенстанда?ы со?ыс 2001 жылы ая?талды? немесе ?батыс ж?не Ресей насихатшылары ?здер?н?? т?р?ындарына Ислам – б?л ла?кест?к деп сенд?руге тырысуда? деп жазба?ан д?рыс, алайда ?2004 жылы желто?санда президент Владимир Путин Шешенстанда?ы со?ыс ?ш жыл б?рын ая?тал?анын м?л?мдед?? немесе ?шешен сеператистер?н?? басшысы Ш?м?л Басаевт?? м?л?мдеу?нше, Батыс ж?не Ресей ?здер?н?? т?р?ындарына ?Ислам – б?л ла?кест?к? деп насихат ж?рг?з?п, осы?ан сенд?руге тырысуда? (с?йкес дерекк?з?не с?лтеме жасап) деп жазу ?ател?к болып саналмайды.

• Олар сол жерде болды ма? Комментаторлар мен о?и?аны к?з?мен к?ргендерд?? с?здер?н ажырата б?лу керек. О?и?аны к?з?мен к?ргендерд?? с?здер? – а?паратты? нег?зг? дерекк?з?, комментаторларды? т?с?нд?рмес? – ?осымша дерекк?здер болып саналады. Екеу? де сен?мд? дерекк?здер бола алады, алайда екеу?н ажырата б?лу ?ажет.
• Б?л дерекк?з жайында ?зге адамдар не дейд?? К?б?с? сен?мс?з деп есептейт?н шы?ар? Немесе б?л дерекк?з жайында ешк?м атап ?тпей ма?
• Б?л дерекк?з бас?а о?и?аларды ?алай баяндайды? Бас?а жа?дайларды шынайы суреттей ме? ?з???з б?лет?н а?параттармен осы жайттарды салыстыры?ыз.
• Б?зд?? пайдалан?ан дерекк?здер бас?а адамдар?а ?олжет?мд? ме? Кез келген ?атысушы С?з берген а?паратты тексере алатын болуы керек. Дерекк?з т?уелс?з о?ырман?а ?олжет?мд? болу ?ажет (Internet жел?с?нде ?ол жет?мд? болу м?ндетт? емес). Дерекк?з к?тап болатын болса, ол Орталы? мемлекетт?к к?тапханада, ?А к?тапханасында немесе ?лемн?? бас?а да к?тапханалары каталогтарыны? т?з?м?нде бар/жо?ын тексер???з.
• Б?рнеше нег?зг? дерекк?здер ?олданылды ма? С?з ?олдан?ы?ыз келген материал тек б?р адамны? м?л?мдемес?не нег?зделген болуы да м?мк?н.

Б?рнеше дерекк?здерд? ?олданы?ыз

А?паратты? б?рмалан?анды?ы о?ырман?а ?р?ашан аны? к?р?нбейт?нд?ктен, б?р ?ана дерекк?збен шектелмеу керек. ?зге де дерекк?здерд? ?олданып, салыстыры?ыз. Егер б?рнеше дерекк?здердег? а?парат б?р-б?р?мен с?йкес келсе ж?не а?паратты? б?рмалануына себеп жо? болса (немесе себептер болуы да м?мк?н), а?парат сен?мд? болып есептелу? м?мк?н. Б?з сен?мд? дерекк?здерден алын?ан а?парат?а ?з жеке п?к?р?м?зд? ?оспай, тек ?ана жариялай аламыз.

Т?уелс?з ?осымша дерекк?здер

Т?уелс?з дерекк?здер келес? талаптар?а сай болуы ?ажет:

• Авторлардан т?уелс?з редакторлы? ба?ылау мен факт?лерд? тексеру бар ма?
• ?ызы?ушылы? б?лд?рген белг?л? б?р тараппен сер?ктест?к ??рмайды,
• А?парат?а ?атысты ?з?нд?к т?с?нд?рме жасай алады.

Нег?зг? дерекк?здер б?р бол?анымен, алын?ан а?паратты талдаушылар ?рт?рл? шеш?мге келу? м?мк?н. Шын м?н?нде ?осымша дерекк?здер ?здер?н?? к?з?арастарына с?йкес келет?н нег?зг? дерекк?здерд? ?здеп табады. Б?рмалан?ан а?параттар, ?ателер к?п ретте б?л?не бермейд?, сонды?тан оларды болдырмауды? е? ти?мд? жолы – а?паратты бас?а ?осымша дерекк?здермен салыстыру.

Белг?л? б?р типтег? дерекк?здерд?? сен?мд?л?г?

Жа?алы?тар тарататын ?йымдар

Алда?ы а?параттар: Уикипедия:Тексер?лу? ж?не Уикипедия:К?з? т?р? адамдарды? ?м?рбаяны

Ассошиэйтед Пресс, Вашингтон пост, Интерфакс, ИТАР-ТАСС, лондонды? Таймс, Рейтер сия?ты жа?алы? ?йымдарыны? басылымдарында жариялан?ан жа?алы?тар ти?мд? болып саналады. Газет-журналдарда?ы ма?ала-п?к?рлерге с?лтемелер ма?ала авторыны? п?к?р?мен б?рге болуы керек. К?з? т?р? адамдарды? ?м?рбаянына ?атысты даулы а?паратты тек жо?ар?ы сапалы жа?алы? тарататын ?йымдардан алу ?ажет.

Жариялан?ан ?з?нд?к дерекк?здер

?рб?р адам веб-сайт немесе к?тап шы?арып, белг?л? б?р салада ?з?н маман рет?нде жариялай алады. Сонды?тан да авторды? ?аражатына шы?арыл?ан к?таптардан, а?паратты? бюллетендерден, жеке веб-сайттар мен б?р?не ?олжет?мд? уики-сайттардан, блогтардан, веб-форумдар ж?не бас?а да осындай а?паратты? ??ралдардан алын?ан дерекк?здер ти?мс?з болып саналады.

Белг?л? б?р салада сарапшы болып таныл?ан авторды? б?рын беделд? дерекк?здерде жары? к?рген ма?алалары ?з? басып жарияла?ан жа?дайда да сен?мд? дерекк?з рет?нде саналуы м?мк?н. Кез келген жа?дайда м?ндай дерекк?здерд? са?ты?пен ?олдан?ан д?рыс. Егер а?парат сен?мд? болса, материал жариялану?а ти?мд? бол?ан жа?дайда, б?л материалды? немесе дерекк?зд?? алдын ала жариялануы ?бден м?мк?н бол?анды?тан, тексер?п алу ?ажет.

К?з? т?р? адамдар жайлы ма?алаларда ма?ала авторы танымал к?с?би зерттеуш? немесе жазушы болса да ?з? жарияла?ан материалды дерекк?з? рет?нде ?олдану?а тыйым салын?ан; ?ара?ыз: Уикипедия:К?з? т?р? адамдарды? ?м?рбаяны#Сен?мд? дерекк?здер.

?з? туралы ма?алаларда?ы ?з? жарияла?ан ж?не дау тудыратын дерекк?здер

Ма?ала авторыны? ?з ?аражатына басыл?ан материалдарды ж?не даулы дерекк?здерд?, сонымен ?атар адамдар айт?ан, ?йымдар б?лд?рген м?л?меттерд? т?мендег? шарттар ат?арыл?ан жа?дайда пайдалану?а болады.

1. ?олданылып жат?ан а?парат бер?лген т?л?аны? танымалды?ымен байланысты;
2. Дау тудырмайтын болуы;
3. Басты ма?саты ?з?н-?з? ма?тау немесе жарнама жасау болмаса;
4. ?ш?нш? жа?ты? м?дделер?н ?оз?ама?ан жа?дайда
5. Ма?ала та?ырыбына т?келей ?атысы жо? о?и?алар мен деректер жарияланбаса.
6. А?парат на?ты бер?лген кезде;
7. Ма?ала тек ?ана осы т?р?здес дерекк?здермен шектелмесе.

Д?ни, саяси ж?не экстремист?к ?йымдарды? басылымдары

Саяси партиялар мен д?ни топтарды? веб-сайттары мен жарияланымдарына аса са?ты?пен ?ара?ан д?рыс. Оларды? материалдарыны? саяси ?станымды, д?ни сен?м ?лг?с?н б?лд?рет?нд?г? дерекк?з рет?нде пайдаланбау?а нег?з болмайды.

Уикипедияда дерекк?з рет?нде ке? танымал саяси, д?ни, н?с?лш?лд?к ж?не экстремист?к топтар?а ?атысы бар сайттарды ?олданба?ан ж?н. Оларды тек осы топтарды? к?з?арастарына ?атысты ма?алаларда нег?зг? дерекк?з рет?нде пайдалану?а болады. Алайда м?ндай жа?дайды? ?з?нде де оларды ?олданарда са? болып, бас?а да дерекк?здермен бек?ту керек.

Компания мен ?йымдарды? басылымдары

Компания мен ?йымдар а?паратты? сен?мд? дерекк?з? бол?анымен, оларды? веб-сайттары мен басылымдарын пайдалан?ан уа?ытта са? болу керек. Ол объективт? т?рде б?ржа?ты т?с?н?к болып саналады. ?н?м ?нд?руш?лерд?? Америка ?ауымдасты?ы ?н?мдер?н жылжытуды ?арастыруда, сонды?тан бейтарап к?з?арасты са?тап ?алу ?ш?н тек б?р ?ана дерекк?збен шектел?п ?алма?ыз, ?зге де дерекк?здер ?олжет?мд? бол?ан жа?дайда оларды да ?ос?ан ж?н болады. Егер компания немесе ?йым к?м?н тудырса, оларды? веб-сайты мен жарияланымдарын ?олданудан са? болы?ыз.

Онлайн ?лде офлайн дерекк?здер?

Толы? м?т?нд? онлайн дерекк?здер офлайн дерекк?здер сия?ты сен?мд? ж?не сапалы болса, оларды дерекк?з рет?нде ?олдану?а болады. О?ырмандар к?б?несе ?олжет?м?д?л?г? ?ш?н онлайн дерекк?здер?н ти?мд? деп санайды.

Егер С?з авторлы? ???ы?ы таратылмайтын басыл?ан дерекк?зд? немесе ?йлес?мд? лицензиясы ар?ылы ?олжет?мд? дерекк?зд? кездест?рсе??з, оны Уики?айнар?а орналастырып, о?ан с?лтеме бер???з (бер?лген дерекк?зге ?осымша рет?нде). К?птеген авторлы? ???ы?пен ?ор?алмайтын ма?ызды к?таптар бас?а жобалар нег?з?нде жел?ге енг?з?лген.

Офлайн дерекк?здер?не на?ты с?лтемелер мен оларды ?здеуд? о?тайландыру

?аз?рг? уа?ытта к?птеген сен?мд? ж?не сапалы дерекк?здерд?? басыл?ан к?й?ндег? н?с?асы ?олжет?мд?. Егер С?з беделд? онлайн-дерекк?здер таппасы?ыз, а?паратты к?тап д?кен?нен немесе к?тапханадан да ?здеп табу?а тырысы?ыз. Басыл?ан дерекк?зге с?лтемен? т?мендег?ше бер???з:

• К?тапты? аты, авторды? аты, ?кес?н?? аты, тег?, басыл?ан жер? (?ала), баспаны? аты, шы??ан жылы, ма?алада ?олданыл?ан а?параттар алын?ан бетт?? н?м?р? (н?м?рлер).

Мысалы:

• Фотосинтезд?? биофизикасы / Ред. проф. А.Б. Рубин — М?скеу: ММУ баспасы, 1975. — Б. 221—223.

Басыл?ан дерекк?зд? ?олдан?ан уа?ытта м?мк?нд?г?нше ISBN енг?зген ж?н. Б?л о?ырман?а к?тапты Google, Yandex ж?не т.б. ?здеу ж?йес? ар?ылы жылдам табу?а к?мектесед?.

Дерекк?здер жайында?ы м?л?меттерд? енг?зу ?ш?н {{К?тап}} деген ?лг?с?н ?олданы?ыз.

?зге т?лдег? дерекк?здер

?аза? Уикипедияны? о?ырмандарына ы??айлылы? тудыру ?ш?н м?мк?нд?г?нше ?аза? т?л?ндег? дерекк?здер келт?рген ж?н. ?аза? т?л?ндег? дерекк?здерд? бас?а т?лдердег? дерекк?здерге ?ара?анда к?б?рек пайдалану керек (б?рдей сапада ж?не сен?мд?л?г?не байланысты). Мысалы, бас?а т?лде жазыл?ан газеттег? а?парат ?аза? т?л?ндег? басылымында да болса, ?аза? т?л?ндег? а?паратты ?олдан?ан ж?н. Дегенмен бас?а т?лдег? дерекк?здер тексер?лген болса, ма?алада дерекк?з рет?нде ?олдану?а болады.

Уикипедия редакторлары мен сарапшыларды? жаса?ан аудармаларында ?ател?ктер болады. Нег?з?нде о?ырмандар т?пн?с?ада не жазыл?анын ?здер? тексер?п, т?с?не алуы керек. Ма?алада?ы а?паратты? сен?мд? дерекк?з?не с?йен?п жазыл?анын ж?не сауатты аударыл?анына к?з жетк?зген д?рыс. Осылайша, т?пн?с?а а?парат ?аза? т?л?нен бас?а т?лде жазыл?анда:

• Егер дерекк?зге т?келей с?лтеме бер?лсе, аудармасын редактор жаса?ан жариялан?ан аудармалар жарамды болма?.
• Егер редактор ма?ала?а бас?а т?лдег? д?йекс?зд? ?з? аударып ?осса, о?ырманны? а?паратты? т?пн?с?асын тексер?п, аудармамен салыстыра алуы ?ш?н сол т?лдег? д?йекс?зд?? т?пн?с?асын беру? ти?с.

Дерекк?здер мен с?лтемелер

Ма?ала жаз?анда беделд? дерекк?здерд? ?олдан?ан ж?н. Дегенмен ма?аланы? м?т?н?ндег?, ?С?лтемелер? деген тарауда?ы с?лтемелер ?ш?н беделд? дерекк?здерд?? талаптарын ?ана?аттандырмайтын а?параттарды ?олдану?а болады. С?лтеме жаса?анда ережелер мен Уикипедия:Сырт?ы с?лтемелер ж?не Уикипедия:Дерекк?здерге с?лтеме деген н?с?аулы?тарды басшылы??а ал?ан ж?н. Б?р?нш? кезекте Уикипедияны? ?шк? с?лтемелер?не к???л б?лген д?рыс. Сырт?ы с?лтемелерд?? б?рнеше н?с?асы болса, беделд? дерекк?здерд?? талаптарына сай н?с?асын та?дау керек.

Та?ы ?ара?ыз

• Компьютерл?к ойындар та?ырыбына ?атысты беделд? дерекк?здер
• Биология бойынша беделд? дерекк?здер
• А?парат дерекк?здер?